आशिष गुरागाईं :- नेपालमा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको पुनर्नियुक्तिपछि अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीति एक नयाँ मोडमा प्रवेश गरेको छ। ओलीको सरकारलाई केन्द्रमा राखेर शक्तिशाली राष्ट्रहरू बीचको खेल मैदान झनै सक्रिय बनेको छ। विशेष गरी भारत र अमेरिकाका उच्चस्तरीय प्रतिनिधिहरूको नेपालमा सक्रिय उपस्थिति र भेटघाटले नेपालको राजनीतिक भविष्यमा थप अनिश्चितता ल्याएको छ।
प्रधानमन्त्री ओलीको पुनर्नियुक्तिपछि भारतीय विदेश सचिव विक्रम मिस्रीले नेपाल भ्रमण गरेका छन्। यो भ्रमण भारतीय चासोको स्पष्ट संकेत हो, जसले नेपालको नयाँ सरकारप्रति भारतको धारणालाई झल्काउँछ। मिस्रीले नेपालको राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री, विपक्षी दलका नेता, र विभिन्न मन्त्रीहरूसँग भेटघाट गरी द्विपक्षीय सम्बन्धका साथै क्षेत्रीय मुद्दाहरूमा छलफल गरेका छन्। भारतले नेपालमा आफ्नो प्रभावलाई सुदृढ पार्नका लागि रणनीतिक ढंगले यी भेटघाटहरूलाई महत्व दिएको देखिन्छ।
भारतीय स्वार्थविपरीत, कांग्रेस र एमालेबीचको गठबन्धनले नयाँ सरकारको निर्माण भएपछि भारतले नेपालसँगको सम्बन्धलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने सवाल उठेको छ। यस पृष्ठभूमिमा, मिस्रीको भ्रमणलाई नेपालको राजनीतिक शक्ति संरचनामा भारतको प्रभावलाई पुनः स्थापित गर्ने प्रयासको रूपमा हेरिएको छ। मिस्रीले गरेको उच्चस्तरीय भेटघाटले भारतको दृष्टिकोणलाई स्पष्ट गर्ने सम्भावना छ, जसले नेपाल-भारत सम्बन्धको आगामी दिशा निर्धारण गर्नेछ।
मिस्रीको नेपाल भ्रमणको केही दिनपछि, अमेरिकी उपविदेशमन्त्री रिचार्ड बर्माले पनि नेपालमा उपस्थिति जनाए। बर्माको यो भ्रमण अमेरिकी चासोलाई अझै बलियो बनाउने संकेतको रूपमा देखिन्छ। दक्षिण एसियामा बढ्दो अस्थिरता, विशेष गरी बंगलादेशमा भएको सत्तापलट र त्यसको प्रभावलाई ध्यानमा राख्दै, बर्माले नेपालको रणनीतिक महत्त्वलाई पनि थप उचाइमा पुर्याएका छन्। उनका भेटघाटहरूले नेपालमा अमेरिकी उपस्थिति र प्रभावको सन्देश स्पष्ट पार्छ।
यी दुई उच्चस्तरीय भ्रमणले नेपालमा विदेशी शक्तिहरूको खेललाई नयाँ आयाम दिएको छ। भारत र अमेरिकाको नेपालप्रतिको चासोले देशको राजनीतिक स्थायित्वलाई जटिल बनाइरहेको छ। यी शक्तिराष्ट्रहरूको गतिविधिले नेपाललाई भूराजनीतिक प्रतिस्पर्धाको केन्द्रमा राखेको छ, जहाँ प्रत्येक कदमले देशको भविष्यलाई निर्धारण गर्नेछ।
प्रधानमन्त्री ओलीको भारतसँगको सम्बन्ध पहिले नै तनावपूर्ण रहँदै आएको छ। यस अवस्थामा, भारतले नेपालसँगको सम्बन्धलाई कसरी पुनःस्थापित गर्ने भन्ने कुरा महत्वपूर्ण छ। मिस्रीको भ्रमणले यो स्पष्ट संकेत दिएको छ कि भारतले नेपालसँगको सम्बन्धलाई पुनः सन्तुलनमा ल्याउन चाहन्छ। अर्कोतर्फ, अमेरिकी उपस्थिति पनि नेपालको कूटनीतिक परिदृश्यमा नयाँ चुनौतीहरूको संकेत हो।
नेपाललाई आफ्नो राष्ट्रिय हितको रक्षा गर्दै यी शक्तिराष्ट्रहरूसँगको सम्बन्धलाई सन्तुलनमा राख्न एक कुशल कूटनीतिक प्रयासको आवश्यकता छ। ओली सरकारलाई विशेष गरी यी दुई शक्तिराष्ट्रहरू बीचको प्रतिस्पर्धालाई व्यवस्थापन गर्नुपर्नेछ, ताकि देशको सार्वभौमसत्ता र स्थायित्व कायम रहोस्।
यो सबैले नेपाललाई एक जटिल भूराजनीतिक खेल मैदानमा राखेको छ, जहाँ हरेक कदमले नेपालको भविष्यलाई फरक पार्न सक्छ। वर्तमान अवस्थामा, नेपालले आफ्नो विदेश नीति पुनः समीक्षा गर्दै, शक्तिराष्ट्रहरूसँगको सम्बन्धलाई सन्तुलनमा राख्न ध्यान दिनुपर्नेछ। विदेशी शक्तिहरू बीचको यो खेलमा, नेपालले आफ्नो स्वार्थलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ, ताकि देशको स्थायित्व, स्वतन्त्रता, र समृद्धि सुनिश्चित गर्न सकियोस्।
नेपालको कूटनीतिक परिदृश्यमा यी हालका घटनाक्रमहरूले देशलाई एक नयाँ युगमा प्रवेश गराएको छ, जहाँ हरेक कूटनीतिक कदमले देशको भविष्यलाई आकार दिन सक्छ। अहिलेको अवस्थामा, नेपालको राजनीतिक नेतृत्वले अत्यधिक सावधानी र परिपक्वतासाथ विदेशी शक्तिहरूसँगको सम्बन्धलाई सन्तुलित गर्दै अगाडि बढ्नुपर्नेछ।
काठमाडौं,१ भाद्र २०८१